Рефераты. Сацыяльна-эканамічнае развіццё беларускіх губерняў у парэформенны перыяд і на рубяжы ХІХ–ХХ ст.

Сацыяльна-эканамічнае развіццё беларускіх губерняў у парэформенны перыяд і на рубяжы ХІХ–ХХ ст.

Сацыяльна-эканамічнае развіццё беларускіх губерняў у парэформенны перыяд і на рубяжы ХІХ-ХХ ст.

Выполнил: студент первого курса

специальности маркетинг

№группы 902221-21

Калинина Анастасия Александровна

План

Сацыяльна-эканамічнае развіццё беларускіх губерняў у парэформенны перыяд і на рубяжы ХІХ-ХХ ст.

1) Сацыяльна-эканамічнае становішча ў першай палове XIX ст.
2) Дзяржаўныя сяляне
3) Сацыяльна-эканамічнае становішча ў другой палове XIX ст.
4) Прамысловасць у XX ст.
Спіс літаратуры

Сацыяльна-эканамічнае развіццё беларускіх губерняў у парэформенны перыяд і на рубяжы ХІХ-ХХ ст.
У канцы 18 - першай палове 19 в. на Беларусі адбываліся агульныя для Расійскай імперыі працэсы, якія вялі да распаду феадальна-прыгонніцкіх адносін. Узнікалі адносіны новага, капіталістычнага тыпу. Пра гэта сведчалі поспехі прамысловасці: узрасла колькасць мануфактур, на многіх з іх пачала выкарыстоўвацца вольнанаёмная праца. Буржуазныя рэформы 60-70 гг. 19в. сталі лагічным працягам рэформы 1861 г.

1) Сацыяльна-эканамічнае становішча ў першай палове XIX ст.
У першай палове XIX ст. у Беларусі адбываліся агульныя для Расійскай імперыі працэсы, якія вялі да распаду феадальна-прыгонніцкай сістэмы, да ўзнікнення новых - капіталістычных адносін. Пра гэта сведчыць развіццё прамысловасці, рост гарадоў і гандлю. З 1825 па 1859 гг. у пяці заходніх губернях лік прамысловых прадпрыемстваў павялічвалася з 96 да 549, а колькасць працоўных на іх - з 3310 да 6508 чалавек, сярод якіх вольнанаёмныя складалі 43%. З'явіліся першыя фабрыкі ў мястэчках Хомск і Косава Гарадзенскай губерні, дзе ўжываліся паравыя рухавікі. Сфармаваліся такія галіны, як жалезаапрацоўчая, шкляная, папяровая, бурачнацукровая. Уладальнікамі мануфактур і фабрык былі памешчыкі. У цэлым жа прамысловасць Беларусі аж да рэформы 1861 г. развівалася слаба. Прадпрыемстваў фабрычна - завадскога тыпу было мала. Лік працоўных на прадпрыемствах рэдка дасягала 10 чалавек.

У першай палове XIX ст. адбываўся прыкметны рост гарадоў і гандлю. З канца XVIII ст. па 60-е гады XIX ст. насельніцтва беларускіх гарадоў узрасло ў 4 разу (з 82 тыс. да 320 тыс. чал), а ўдзельная вага гараджан у агульнай колькасці насельніцтва павялічыўся з 3,5 да 10%. Рост гэты быў абумоўлены галоўным чынам тым, што яўрэйскае насельніцтва было прымусова пераселена з вёсак у мястэчкі. Развіццё прамысловасці і гарадоў стымулявала развіццё гандлю. Ва ўнутраным гандлі з'явіліся новыя арганізацыйныя формы: крамны гандаль прамысловымі вырабамі і прадуктамі сілкавання, штотыднёвыя кірмашы ў гарадах і мястэчках. Купецтва ў вялікім аб'ёме вывозіла прадукты сельскай гаспадаркі і лясных здабыч за мяжу. На працягу першай паловы XIX ст. значна ўзрос гандлёвы капітал. У канцы 50-х гадоў у Беларусі абвясцілі капіталы 1060 гільдейскіх купцоў на суму да 2 млн.600 тыс. рублёў.

Новыя з'явы, злучаныя з развіццём капіталістычных адносін, выявіліся і ў сельскай гаспадарцы, якое ўсё трывалей злучалася з рынкам. З узрастаннем попыту на хлеб на ўнутраным і знешнім рынку расла таварнасць памешчыцкіх гаспадарак. Памешчыкі пашыралі засевак новых пляцаў, у тым ліку і за кошт сялянскіх угоддзяў. У 30 - 40-е гады 80% прыбыткаў ім даваў продаж прадукцыі сельскагаспадарчай вытворчасці, галоўным чынам збожжа, гарэлкі, спірту.

Прыстасоўваючыся да запатрабаванняў рынка, памешчыкі перабудоўвалі сваю гаспадарку, высейваючы схаднейшыя ў таварным стаўленні культуры. З'явіліся раёны з той ці іншай спецыялізацыяй сельскагаспадарчай вытворчасці. Адной з самых прыбытковых культур стала бульба. Яна стала не толькі важным прадуктам сілкавання, але і асноўнай сыравінай броварных заводаў, якія давалі да 60% усіх прыбыткаў памешчыцкіхкіх гаспадарак. У маёнтках памешчыкікі сталі сеяць цукровы бурак, адкрываць цукровыя заводы. Жывёлагадоўля, за выключэннем авечкагадоўлі, у першай палове XIX у. яшчэ не стала таварнай галінай. Развівалася агратэхніка. У буйных і сярэдніх памешчыцкіх гаспадарках пачалі выкарыстоўвацца сельскагаспадарчыя машыны, гатункавае насенне, угнаенні. Развіццё прадукцыйных сіл у памешчыцкіх гаспадарках Беларусі выклікала павелічэнне наёмнай працы, выкарыстоўванага галоўным чынам на прамысловых прадпрыемствах. У сельскай гаспадарцы наёмная праца часцей за ўсё была на адзін сезон. У маёнтках, дзе сяляне былі на чыншы, выкарыстанне наёмнай працы набыло звычайны характар. Аднак новыя з'явы ў памешчыцкіх гаспадарках ахапілі невялікую групу буйных і сярэдніх гаспадарак.

Сялянская гаспадарка ўцягвалася ў працэс фармавання капіталістычных адносін павольней па прычыне панавання паншчыннай сістэмы. Сяляне тым часам складалі 90% усяго насельніцтва Беларусі - 70% сялян былі абшарніцкімі,19% - так званымі казённымі (дзяржаўнымі). Астатнія намінальна прыналежалі дзяржаве, але знаходзіліся ў "арэндзе" ў дваран і службоўцаў.97% сялянскіх гаспадарак знаходзіліся на паншчыне, якая дасягала 6 чалавека-дзён у тыдзень з сялянскай гаспадаркі. Павялічыліся нормы тоўк, гвалтоў і іншых прац. Шматлікія памешчыкі аддавалі сваіх сялян па кантракце падрадчыкамі на будаўнічыя і дарожныя працы. Плата за іх працу даставалася звычайна памешчыку. У сялянскім землекарыстанні былі рэгіянальныя адрозненні. На захадзе і ў цэнтры яно было подворным, на ўсходзе - пераважна супольным.

У сялянскім асяроддзі азначылася маёмасна-сацыяльная дыферэнцыяцыя. Фармавалася эканамічна-ўстойлівая група дужых гаспадарак, якія выкарыстоўвалі працу аднавяскоўцаў.

Да 50-ых гадоў XIX ст. працэс распаду феадальна-прыгонніцкай сістэмы перайшоў у становішча крызісу. Яго паказчыкам з'явілася скарачэнне прыросту насельніцтва, спусташэнне сялянскай гаспадаркі, заняпад абшарніцкіх маёнткаў. Пасевы хлеба ў 50-е гг. скараціліся ў параўнанні з першым дзесяцігоддзем XIX ст. у 1,4 разу. Ураджайнасць зменшылася ў апошнім дзесяцігоддзі перад рэформай на 24 - 42% адносна да пачатку XIX ст. Рэзка павялічыліся нядоімкі па дзяржаўных падатках і плацяжам. Да 1856 г. яны склалі 8 млн. рублёў. Перыядычна паўтараліся неўрадлівыя гады. За 1820 - 1850 гг. у Віцебскай і Магілёўскай губернях іх было дзесяць. Да 1859 г. у пяці беларускіх губернях каля 60% прыгонных сялян былі закладзены іх уладальнікамі.

Паказчыкам нарастальнага крызісу сацыяльна-эканамічнай сістэмы быў сялянскі рух. У першай трэці XIX ст. адбылося сорак шэсць буйных сялянскіх хваляванняў, у другой трэці - больш за 90. Сацыяльныя супярэчнасці абвастраліся нацыянальна-рэлігійнай варожасцю паміж сялянамі і абшарнікамі. Сацыяльная напружанасць узмацнялася антысамадзяржаўнай агітацыяй, якую вялі сярод насельніцтвы дэмакратычна наладжаныя прадстаўнікі шляхты. З ёй улады ўшчыльную сутыкнуліся пры ўціхамірванні ў 40-е гады выступаў сялян у маёнтку Смаргонь Віленскай губерні. Маштабы і зацятасць сялянскай барацьбы вымусілі ўлада ўводзіць вайсковыя каманды, праводзіць экзэкуцыі. У 1855 г. у сувязі са скарачэннем надзелаў і павелічэннем падаткаў спрабавалі дамагчыся вызвалення ад прыгоннай залежнасці сяляне Нясвіжскай ардынацыі Радзівілаў. У 1856 г. на ўціхамірванне хвалявання ў гомельскім маёнтку князя Паскевіча было накіравана два батальёна салдатаў. Усё гэта вымусіла царызм праводзіць на тэрыторыі Беларусі больш гнуткую сацыяльна-эканамічную палітыку і прадпрымаць вызначаныя крокі па рашэнні аграрнага пытання.

Па рашэнні ўрада ў 1839 г. у заходніх губернях пачалася рэформа сярод дзяржаўных сялян. Ініцыятарам і асноўным правадыром рэформы стаў міністр дзяржаўных маёмасцяў Расіі граф П.Д. Кісялёў.28 снежня 1839 г. былі падпісаны ўказы пра новую сістэму кіраўніцтва і люстрацыі дзяржаўных маёнткаў у заходніх губернях. Указ прадугледжваў падрабязнае апісанне маёнткаў, стварэнне органаў кіравання імі, перагляд зямельных надзелаў і павіннасцяў сялян. У выніку павіннасці паменшыліся на 30 - 35% на захадзе Беларусі і на 62 - 65% - на ўсходзе. Пазней усе дзяржаўныя сяляне былі перакладзены на чынш, спынялася практыка рэшты іх у арэнду. На месцах ствараліся выбарныя сялянскія органы самакіравання, якім давяралася рашэнне гаспадарчых, адміністрацыйных і судовых спраў. Кіраўнікам маёнткамі забаранялася ўжываць да сялян фізічныя пакаранні.

З мэтай паслаблення крызісу прыгонніцкіх адносін у абшарніцкай вёсцы ўрад пайшоў на правядзенне інвентарнай рэформы, пачатак якой паклаў указ 15 красавіка 1844 г. Сутнасць яе зводзілася да рэгулявання памераў надзелаў і фіксацыі павіннасцяў прыгонных сялян. Гэтым займаліся губернскія інвентарныя камітэты з дзяржаўных службоўцаў і прадстаўнікоў дваранства. Абавязковыя інвентары былі ўведзены ва ўсіх маёнтках Заходняй, Цэнтральнай і, часткова, Усходняй Беларусі. Рэформа сустрэла супраціўленне памешчыкаў. Улада некалькі разоў змянялі падыходы пры яе ажыццяўленні, таму яна зацягнулася да 1857 г. Нягледзячы на прыгонную абмежаванасць, непаслядоўнасць і незавершанасць рэформа ставіла мяжу ўлады памешчыкаў і адкрывала вызначаныя легальныя магчымасці сялянам для адстойвання сваіх інтарэсаў. У цэлым рэформы 40 - 50-х гг. не закраналі асноў феадальных парадкаў.

2) Дзяржаўныя сяляне
Дзяржаўныя сяляне - адмысловае саслоўе ў XVIII - першай палове XIX стагоддзі ў Расіі, колькасць якога ў асобныя перыяды даходзіла да паловы земляробчага насельніцтва краіны. У адрозненне ад памешчыцкіх сялян яны лічыліся асабіста вольнымі, хоць і прымацаванымі да зямлі.

Дзяржаўныя сяляне былі аформлены ўказамі Пятра I з рэштак незалежнага земляробчага насельніцтва: чорнасошных сялян, сібірскіх ральнічых сялян, аднадворцаў (служылых людзей на чарназёмным памежжы з Дзікім стэпам), нярускіх народнасцяў Паволжа і Прыўралля.

Лік дзяржаўных сялян павялічвалася за кошт сялян канфіскаваных царкоўных валадарстваў і зноў далучаных тэрыторый, украінскіх казакоў, якія былі прыгонных канфіскаваных польскіх маёнткаў і інш. У выніку ў XVIII ст. дзель дзяржаўных сялян у земляробчым насельніцтве вырасла ў некалькі разоў (пераважна за кошт царкоўных валадарстваў).

У другой палове XVIII стагоддзі ўрад раздаў дваранству сотні тысяч душ дзяржаўных сялян; у 1-й палове XIX стагоддзі практыкаваліся масавы распродаж дзяржаўных маёнткаў і перадача іх ва ўдзельнае ведамства, а таксама пераклад дзяржаўных сялян на становішча вайскоўцаў поселян, у заходніх губернях - рэшта ў арэнду абшарнікам. З боку дваранства паступалі прапановы ліквідаваць саслоўе дзяржаўных сялян, перадаўшы казённыя землі ў прыватныя рукі.

Дзяржаўныя сяляне жылі на дзяржаўных землях і плацілі падаткі ў казну. Па дадзеных 1-й рэвізіі (1724), іх налічвалася ў еўрапейскай Расіі і Сібіры 1,049 млн. душ мужчынскай падлогі (гэта значыць 19% усяго земляробчага насельніцтва краіны), па 10-й рэвізіі (1858) - 9,345 млн. (45,2% земляробчага насельніцтва).

Дзяржаўныя сяляне мелі права карыстацца надзелам у памеры 8 дзесяцін на душу ў малазямельных губернях і 15 дзесяцін - у шматзямельных. Фактычныя надзелы былі значна менш: да канца 1830-х гадоў - да 5 дзесяцін у 30 губернях і 1-3 дзесяцін у 13 губернях; напачатку 1840-х гадоў 325 тыс. душ не мелі надзелу.

Асноўная маса дзяржаўных сялян уносіла ў казну грашовы чынш; на тэрыторыі Прыбалтыкі і Царства Польскага казённыя маёнткі здаваліся ў арэнду прыватным уладальнікам і дзяржаўныя сяляне адбывалі пераважна паншчыну; сібірскія ральнічыя сяляне спачатку апрацоўвалі казённую раллю, затым уносілі прадуктовы чынш (пазней грашовы). У 1-й палове XIX стагоддзі чынш вагаўся ад 7 руб.50 коп. да 10 руб. з душы ў год. Па меры павелічэння павіннасцяў удзельных і памешчыцкіх сялян грашовая рэнта дзяржаўных сялян станавілася адносна менш, чым павіннасці іншых катэгорый сялян.

Шмат у чым, становішча дзяржаўных сялян было цяжэй, чым становішча памешчыцкіх сялян. Нават самы жорсткі памешчык, па эканамічных чынніках, быў зацікаўлены ў захаванні жыцця і здароўя сваіх сялян, тады як бяздушная маса дзяржаўных службоўцаў не мела ні наймалога стымулу для літасці казённых сялян, якіх ганялі на самыя цяжкія працы. Напрыклад, падчас пабудовы Санкт-Пецярбурга, велізарны лік дзяржаўных сялян загінула ад непасільнай працы і хваробы.

Страницы: 1, 2