Кастрычніцкая рэвалюцыя 1917 года на Беларус - рефераты, скачать рефераты, бесплатно рефераты

Рефераты. Кастрычніцкая рэвалюцыя 1917 года на Беларус

ельмі складанай эадачай для Савецкай улады было стварэнне галіновых органаў кіравання. Да Кастрычніцкай рэвапюцыі гэтыя функцыі выконвалі гарадскія думы і эемскія органы, якія мелі кадры высокай кваліфікацыі і добрых практыкаў ва ўсіх галінах гаспадаркі і культуры. Сярод рабочых, салдат і сялян такіх квапіфікаваных спецыялістаў не было. На Беларусі забеспячэнне мясцовых органаў кіравання кадрамі вырашалася як шляхам уключэння многімі Саветамі ў сваю структуру існаваўшых органаў самакіравання цалкам без якіхнебудзь эмен, так і шляхам расфарміравання гэтых органаў і ўключэння ў сістэму створаных савецкіх органаў спецыялістаў з расфарміраваных структур. Але задачу стварэння сістэмы мясцовага кіравання за кошт старых органаў і іх спецыялістаў вырашыць поўнасцю не было магчымасці.

Пасля III Усерасійскага з'езда Саветаў рабочых і салдацкіх дэпутатаў гарадскія думы, павятовыя і валасныя земствы былі ліквідаваны. Да канца студзеня 1918 г. старыя органы былі ліквідаваны ў Аршанскім, Клімавіцкім, Чавускім, Мсціслаўскім, Гомельскім паветах Магілёўскай губерні, Рэчыцкім, Барысаўскім і іншых паветах Мінскай губерні, Дзісенскім павеце Віцебскай губерні. Іх функцыі перайшлі да Саветаў, якія станавіліся адзінымі органамі ўлады. Да пачатку лютага 1918 г. Саветы былі арганізаваны і пачалі працаваць у гарадах, павятовых цэнтрах, многіх валасцях і мястэчках.

Значна актывізаваўся працэс дзяржаўнага будаўніцтва на вёсцы. Саветы ў сельскай мясцовасці ўтвараліся трыма шляхамі. Першы шлях. Некаторыя павятовыя і валасныя эемствы самі спынялі сваю дзейнасць, і іх функцыі пераходзілі да Саветаў сялянскіх дэпутатаў, якія існавалі да гэтага часу паралельна з імі. Частка старых кадраў пераходзіла ў новыя органы кіравання. Другі шлях. Саветы зліваліся э валаснымі і павятовымі земствамі. Пры гэтым у шэрагу выпадкаў земствы пераймяноўвалі сябе ў Саветы і амаль усе службовыя асобы заставаліся на ранейшых пасадах. Трэці шлях. Многія Саветы ствараліся шляхам ліквідацыі старой сістэмы органаў мясцовага кіравання, кадры якіх у асноўным па палітычных матывах жадалі сумленна выконваць свае абавязкі ў новых умовах. У большасці выпадкаў яны з'яўляліся членамі буржуазных партый або партый правых эсэраў, правых меншавікоў, народных сацыялістаў. Такія кадры замяняліся новымі з ліку левых эсэраў, бальшавікоў, лаяльных да Савецкай улады беспартыйных. 3 гэтай нагоды адзін з кіраўнікоў Палескага камітэта РСДРП(б) М.Хатаевіч у сваіх успамінах адзначаў: "В уезде непосредственно после переворота власть от правых эсеров перешла к левым эсерам млм, точнее, некоторая часть правых сразу стала "левыми"...". Такая сітуацыя была характэрная для многіх паветаў.

Надзвычай актуальным было і нацыянальнае пытанне. Як вядома, нацыянальнае пытанне не было вырашана Лютаўскай рэвалюцыяй. У Грамаце да беларускага народа, якая была выдадзена 27 кастрычніка 1917 г., Вялікая беларуская рада (ВБР) вырашыла склікаць 5 снежня 1917 г. Усебеларускі з'езд для вырашэння пытання аб нацыянальным самавызначэнні Беларусі. Грамата ВБР была негатыўна сустрэта бальшавікамі і іх лідэрамі ў Маскве і на Беларусі. У пэўнай меры такая пазіцыя была вынікам таго, што абласная арганізацыя бальшавікоў, якая бадай на 80% складалася з людзей рускай, украінскай, латышскай, літоўскай, яўрэйскай і іншых нацыянальнасцей, не жадала 'падымаць гэтае пытанне. Кіраўнікі бальшавікоў лічылі, што беларускай нацыі няма, а таму няма ніякай высновы для пастаноўкі пытання пра нацыянальнае самавызначэнне Беларусі. Другая прычына негатыўных адносін цэнтра да самавызначэння Беларусі была абумоўлена планамі ЦК РСДРП(б) і У.Леніна выкарыстаць яе тэрыторыю для канцэнтрацыі сіл з мэтаю ажыццяўлення экспарту рэвалюцыі на Захад. Невыпадкова ЦК РСДРП(б) настойліва прапагандаваў ідэю аб высокай інтэрнацыянальнай свядомасці рэвапюцыйнага народа, пра быццам бы яго імкненні садзейнічаць раэвіццю сацыялістычнай рэвалюцыі ў Германіі, Польшчы і іншых краінах. Натуральна, у такой сітуацыі нацыянальнае самавызначэнне Беларусі не магло ўваходзіць у планы ЦК і Савецкага ўрада. Гэтая прычына з'явілася гапоўнай, а лінія абласных савецкіх і партыйных органаў на непрызнанне беларускай нацыі з'яўлялася толькі прыкрыццём пазіцыі цэнтра Сяменчык М. Я. Грамадска-палітычнае жыцце на Беларусі у перыяд Лютаўскай і Кастрычніцкай рэвалюцый (сакавік 1917-сакавік1918 гг). Ч. 2. Мн., 2001. С. 78..

Усебеларускі з'езд не прызнаў законным утварэнне Заходняй вобласці і Заходняга фронту як адміністрацыйнай адзінкі. Сфарміраваную ўладу з'езд не лічыў уладай рабочых, сялян і салдат Беларусі, паколькі ў яе органах прадстаўнікі Заходняга фронту складалі звыш 90%. Члены абласнога камітэта, Аблвыканкамзаха і СНК не з'яўляліся беларусамі па нацыянальнасці і нават жыхарамі Беларусі. Уся дзейнасць гэтых органаў была падпарадкавана інтарэсам фронту.

Значная група дэлегатаў Усебеларускага з'езда прапанавала аб'явіць незалежнасць Беларусі. Абкам РСДРП(б) і Выканкам Заходняй вобласці і фронту прыйшлі ў замяшанне. Але палова дэлегатаў упарта адстойвала лінію на стварэнне аўтаноміі Беларусі ў складзе Расійскай рэспублікі. З'езд прыняў кампраміснае рашэнне аб часовым устанаўленні на Беларусі ўлады Савета сялянскіх, салдацкіх і рабочых дэпутатаў і даручыў яму ў бліжэйшы час склікаць Устаноўчы сход, на якім і павінна быць вырашана пытанне аб беларускай дзяржаўнасці. Здавалася, выхад з тупіка быў знойдзены. Аднак такое рашэнне не задавальняла бальшавікоў, і на падставе рашэння СНК Заходняй вобласці і фронту ў ноч э 17 на 18 снежня 1917 г. з'езд быў насільна разагнаны. Гзта быў удар кіруючай партыі на гэты раз ад імя Савецкай улады па дэмакратыі, якая толькі пачынала складвацца.

Нацыянальнае пытанне на Беларусі абмяркоўвалася на Трэцяй надзвычайнай абласной канферэнцыі РСДРП(б) (снежань 1917 г.). Але тэкст даклада В.Кнорына, матэрыялы яго абмеркавання і рзэалюцыя канферэнцыі па гэтаму пытанню ў архівах пакуль што не знойдзены. Па шэрагу ўскосных дадзеных ёсць падставы меркаваць, што канферэнцыя прыняла рашэнне аб правядзенні ў лютым 1918 г. Беларускага з'езда. ёсць звесткі пра тое, што падрыхтоўка да такога з'езда была распачата. У пратаколе № 11 пасяджэння СНК Заходняй вобласці і фронту ад 26 студзеня 1918 г. адзначана, што на пасяджэнні СНК абмяркоўваўся даклад камісара па нацыянапьных справах аб скліканні Беларускага з'езда. У выніку абмеркавання была прынята пастанова: "Созыв сьезда не разрешать". Ніякіх іншых запісаў па гэтаму пытанню ў пратаколе няма Ігнаценка І. М. Кастрычніцкая рэвалюцыя на Беларусі: асблівасці і вынікі. Мн., 1995. С. 107..

У навуковай літаратуры ёсць меркаванні, што ў сувязі з пачаткам германскай інтэрвенцыі склікаць з'езд у абазначаны час не было магчымасці. 3 гэтым можна пагадзіцца, бо інтэрвенцыя германскіх войскаў праз тры тыдні стала рэальнасцю, ды і ў сувязі з набліжэннем яе ўсе займаліся іншымі справамі.

У 1918--1920 гг. тэрыторыя Беларусі была або акупіраванай, або тэатрам ваенных дзеянняў, або прыфрантавой зонай. Займацца эканомікай, арганіэацыяй дзяржаўнага і культурнага будаўніцтва не было каму. А менавіта толькі развіццё эканомікі і культуры магло замацаваць перамогу рэвапюцыі і забяспечыць пабудову новага ладу.

Рэвалюцыя зламала стары парадак, які існаваў у краіне, але яе кіраўнікі не ведалі, якім будзе новы парадак і як яго будаваць. Перадумоў, пра якія пісаў К.Маркс, для гэтага ў краіне не было. Як адзначаў англійскі гісторык Э.Карр, у Расіі быў вельмі малалікі, амаль не адукаваны пралетарыят, які істотна адрозніваўся ад пралетарыяту, якому Маркс адводзіў ролю сцяганосца рэвалюцыі. Гэта ў поўнай меры адносіцца і да Беларусі таго часу. Падкрэсліваючы, што рабочы на Захадзе не хоча рэвалюцыі, Э.Карр Карр Э. Революция в России и Запад // Свободная мысль, 1991, № 16, с. 24. укаэваў на "страх", які часткова выкліканы прыкладам 1917 г. Рускаму рабочаму, які фактычна нічога не меў у 1917 г., не было чаго губляць. Заходні рабочы, калі ён працуе, мае сваю маёмасць, дабрабыт, і ён не хоча гэта губляць. Разлік еўрапейскіх сацыялістаў і камуністаў на канчатковы крах капіталізму адразу пасля першай сусветнай вайны і на бліэкую сусветную пралетарскую рэвалюцыю быў памылковы. Асабліва ўпарта праводзілі такую лінію бальшавікі на чале з У.Леніным. А.Бапабанава (супрацоўніца сакратарыята Камінтэрна) у сваіх мемуарах пісала, што Ленін, нягледзячы на пярэчанні большасці ЦК, настаяў на наступленні Чырвонай Арміі ў час савецкапольскай вайны летам 1920 г. на Варшаву, каб пасля пайсці далей на Берлін. "Ленин надеялся, -- адзначала яна, -- что эта военная акция вызовет революционный подьем в Польше и Германии Сироткин В. О мировой революции в России, которую мы потеряли // Свободная мысль,
1992, № 15, с. 26.. Вядома, што гэтая надзея не спраўдзілася. У 1921--1923 гг. У.Ленін "в глубмне душн осознал этот просчет". Яго словы "конечно, мы провалились..." Сироткин В. О мировой революции в России, которую мы потеряли // Свободная мысль,
1992, № 15, с. 22., якія прывёў у сваіх мемуарах Бажанаў з слоў асабістага сакратара Леніна Гляссэр, не былі выпадковыя. I тым не менш, калі браць пад увагу ўспаміны М.Бухарына, які наведваў У.Леніна ў Горках у апошнія месяцы яго хваробы, Ленін да канца жыцця верыў у непазбежны прыход сусветнай рэвалюцыі, але ўжо не праэ два тыдні і не праз два месяцы, а ў гістарычнай перспектыве. Нават апошні даклад У. Леніна на IV кангрэсе Камінтэрна (лістапад 1922 г.) быў названы "Пять лет российской революции и перспективы мировой революции" Ігнаценка І. М. Кастрычніцкая рэвалюцыя на Беларусі: асблівасці і вынікі. Мн., 1995. С. 112.. 6 лістапада 1920 г. у сувязі з трэцяй гадавінай пачатку "пралетарскай рэвалюцыі" Ленін прызнаў: "мы і пачалі нашу справу выключна ў разліку на сусветную рэвалюцыю...", "у адной краіне ажыццявіць такую справу, як сацыялістычная рэвалюцыя, нельга". Гэтыя выказванні былі апублікаваны ў 1-м, 2-м і 3-м выданнях збораў твораў Леніна, але ў двух апошніх (4-м і 5-м) яны былі апушчаны.

Заходнія гісторыкі і палітолагі, асабліва сацыялдэмакратычнага накірунку, як пісаў пра гэта Ж.Мок у рабоце "СССР открытымм глазамм", даўно адзначалі, што ўсталяваны пасля 1917 г. у СССР бальшавіцкі рэжым вырашаў зусім не сацыялістычныя (па Марксу), а буржуазнадэмакратычныя задачы. I менавіта яны забяспечвалі і У.Леніну, і І.Сталіну падтрымку асноўнай масы насельніцтва, якая выйшла з сялян Сироткин В. О мировой революции в России, которую мы потеряли // Свободная мысль,
1992, № 15, с. 27..

Многа пытанняў звязана з грамадэянскай вайной і ваеннай інтэрвенцыяй.

Якія ж прычыны абумовілі такую сітуацыю? Мы перакананы ў тым, што віны рэвалюцыі ў гэтым няма. Задача рэвалюцыі -- разбураць стары, аджыўшы грамадскі лад і адкрыць магчымасць будаваць новае жыццё. А якое жыццё і як будаваць -- гэта вырашае не рэвалюцыя, а тыя грамадскапалітычныя сілы, якія дзейнічаюць падчас і пасля рэвалюцыі. Грамадзянская вайна і замежная ўзброеная інтэрвенцыя -- не арганічныя часткі рэвалюцыі, як сцвярджаюць некаторыя гісторыкі, а вынік памылковай дзейнасці тых класаў, сацыяльных груп, іх палітычных партый, якія ўсклалі на сябе эадачу будаўніцтва новага жыцця.

Калі б не было разгону Устаноўчага сходу, калі б не было неабгрунтаваных памкненняў да падштурхоўвання сусветнай сацыялістычнай рэвалюцыі, а замест гэтага аб'ектыўна ацэнена Кастрычніцкая рэвалюцыя і выпрацаваны тэарэтычна абгрунтаваны паслярэвалюцыйны курс дэяржаўнага, эканамічнага і культурнага развіцця краіны, які адпавядаў бы інтарэсам большасці народаў і служыў асновай для раўнапраўных адносін э іншымі краінамі, то грамадзянскай вайны, эамежнай інтэрвенцыі магло б і не быць.

Які ж усё такі характар насіла Кастрычніцкая рэвалюцыя? Ці была яна сапраўды сацыялістычная? Кастрычніцкая рэвалюцыя, як не раз падкрэсліваў У.Ленін, прасунулася далёка наперад таго пункта, дзе павінна завяршыцца дэмакратычная рэвалюцыя. Гэта было неабходна для таго, каб у момант яе адкату яна не адступіла далей, чым патрэбна для перамогі гэтай рэвалюцыі. Такое забяганне наперад уласціва калі не ўсім, то пераважнай большасці рэвапюцый мінулага. Ф.Энгельс лічыў гэтую з'яву заканамернасцю. Такі крок зрабіла і Кастрычніцкая рэвалюцыя, аднак гэта зусім не аэначае таго, што яна была рэвалюцыяй сацыялістычнай. Зазначым, што нават у Леніна не было цвёрдага пераканання ў тым, што Кастрычніцкая рэвалюцыя з'яўляецца сацыялістычнай. У сваіх выступленнях на II Усерасійскім з'ездзе Саветаў, у дакументах з'езда гэтую рэвалюцыю ён называў рабочасялянскай, савецкай рэвалюцыяй. У сакавіку 1921 г. ім зроблены запіс (з заўвагай "в печати сгладить"), які сведчыць пра сумненні, якія ў яго захаваліся, адносна таго, "буржуазный" або "социалистический" характар мела рэвалюцыя Ленин В.М. Полн. собр. соч. Т. 43. С. 371..

Заключэнне

Кастрычніцкую рэвалюцыю можна лічыць трэцім этапам той рэвалюцыі, якая пачалася ў студзені 1905 г. Рэвалюцыя 1905--1907 гг., і рэвалюцыя Лютаўская, і рэвалюцыя Кастрычніцкая вырашалі задачы дэмакратычнага характару -- звяржэння самадзяржаўя, ліквідацыі рэшткаў прыгонніцтва, буйнога памешчыцкага землеўладання, знішчэння каланіяльнага і нацыянальнага гнёту, руйнавання "турмы народаў", выхаду краіны з вайны шляхам заключэння дэмакратычнага міру, усталявання дэмакратычных праў і свабод і іншых. Таму ўсе гэтыя рэвалюцыі складаюць адно цэлае і з'яўляюцца яго часткамі. У "Письмах из далека" У.Ленін разглядаў Лютаўскую рэвалюцыю як першы этап, які даў уладу буржуазіі, і заклікаў пры наспяванні ўмоў пераходзіць да другога этапу, які павінен быў даць уладу рабочым і сялянам.

Вопыт паказвае, што і ў Англіі, і ў Францыі, і ў іншых краінах буржуазна-дэмакратычная рэвалюцыя праходзіла некалькі этапаў, якія ў гістарычнай літаратуры часта называюць самастойнымі рэвалюцыямі, што, аднак, не парушае іх арганічнай сувязі паміж сабою, іх адзінства.

Спроба У.Леніна паскорыць рэвалюцыю шляхам пераводу напалову яшчэ феадальнай краіны на рэйкі некапіталістычнага развіцця, паступовага выспявання для ўступлення ў камуністычную грамадскаэканамічную фармацыю па прычыне яго смерці не атрымапа тэарэтычнай распрацоўкі. 3 канца 20-х гг. краіна пачала будаваць такі грамадскі лад, які праз 70 гадоў разваліўся. Часам узнікае пытанне: а ці э'яўляецца Кастрычніцкая рэвалюцыя апошняй у гісторыі Усходняй Еўропы. Для таго, каб пацвердзіць такую думку або адкінуць яе, час яшчэ не наступіў. Што чакае нас наперадзе: новы этап рэвалюцыі ці многа разнапланавых рэформаў? Магчыма, XXI стагоддзе адкажа на гэтае пытанне.

Літаратура

Булдаков В. П. Красная смута: Природа и последствия революционного насилия. М., 1997.

Вада Х. Российские революции 1917 г. как комплекс революций в эпоху мировых войн // Россия в XX веке: Историки спорят. М., 1994.

Великая Октябрьская социалистическая революция в Белоруссии. Документы и материалы. Мн., 1957. Т. 1-2.

Гісторыя Беларусі. Пад рэд. А. Г. Каханоўскага. Мн., 1996.

Гісторыя Беларусі. Ч. 2. XIX-XX ст. Пад рэд. І. П. Крэнь і інш. Мн., 2002.

Ігнаценка І. М. Кастрычніцкая рэвалюцыя на Беларусі: асблівасці і вынікі. Мн., 1995.

Карр Э. Революция в России и Запад // Свободная мысль, 1991, № 16.

Ленин В.М. Полн. собр. соч. Т. 34.

Мяснікоў А. Ф. Беларусь ў 1917 годзе // Гуманітарна -эканамічны веснік. 1997. № 3.

Нарысы па гісторыі Беларусі. Ч. 1-2. Мн., 1994-1995.

Рудович С. Беларусь, 1917-й: На сквозняках российской этнополитики // Неман. 1997. № 11.

Сироткин В. О мировой революции в России, которую мы потеряли // Свободная мысль, 1992, № 15.

Сяменчык М. Я. Грамадска-палітычнае жыцце на Беларусі у перыяд Лютаўскай і Кастрычніцкай рэвалюцый (сакавік 1917-сакавік1918 гг). Ч. 1-2. Мн., 2001.

Сяменчык М. Я. Лютаўская (1917 г.) рэвалюцыя на Беларусі // Гуманітарна -эканамічны веснік. 1997. № 3.

Страницы: 1, 2, 3